Ομιλία Κλέλιας Πετρίδου, Υπεύθυνης Γραφείου Σχεδιασμού ΑμεΑ

Το Γραφείο Σχεδιασμού για τα Άτομα με Αναπηρία (ΑμεΑ) του Υπουργείου Συγκοινωνιών και Έργων ιδρύθηκε το 2002 κι έχει σαν στόχο την εξάλειψη των εμποδίων στο δομημένο περιβάλλον, που αποτελούν και τον κύριο φραγμό στην επανένταξη των ΑμεΑ στην καθημερινή ζωή.

Ο ρόλος του Γραφείου είναι συμβουλευτικός και σε συνεργασία με άλλες Υπηρεσίες του Κράτους, γίνεται προσπάθεια ώστε να διασφαλίζεται η ανεμπόδιστη προσβασιμότητα για όλους τους πολίτες που αντιμετωπίζουν προβλήματα στη διακίνησή τους.

Το Γραφείο παρεμβαίνει είτε στο στάδιο του σχεδιασμού, είτε στο στάδιο της κατασκευής ή της συντήρησης, ώστε οι προδιαγραφές να τηρούνται αυστηρά και να επιλύονται προβλήματα που προκύπτουν σε θέματα πρόσβασης.

Στα 10 χρόνια της λειτουργίας του, το Γραφείο ΑμεΑ έχει δημιουργήσει έναν ιστό ενημέρωσης και παρέμβασης για θέματα αναπηρίας με αποτέλεσμα την ευαισθητοποίηση όλων των εμπλεκόμενων και την αναγωγή της πρόσβασης και ενσωμάτωσης των ΑμεΑ σε θέμα προτεραιότητας για όλες τις Υπηρεσίες. Λέμε τώρα…

Ως υπεύθυνη του Γραφείου αυτού, θα μπορούσα να συνεχίσω να περιγράφω τη δική μου Οδύσσεια όλα αυτά τα χρόνια και τις Συμπληγάδες, τους Κύκλωπες και τους Λαιστρυγόνες που συνάντησα. Ακόμη και δεινόσαυρους αγκυλωμένους σε στεγανά, όπου δεν χωρά παρά ο μέσος όρος της ανθρώπινης υπεροψίας: «Γνωρίζουμε πόσοι είναι οι ανάπηροι; για να δούμε αν αξίζουν τον κόπο για να προσαρμόσουμε κτίρια, δρόμους, μέσα δημόσιας μεταφοράς γι’ αυτούς, κλπ… Η οικονομική επιβάρυνση βλέπετε είναι ανισοβαρής και οι οικονομικές επιπτώσεις για τον φορολογούμενο πολίτη, δυσβάστακτες… Ας το αφήσουμε για πιο μετά. Ας το αναλάβει άλλη κυβέρνηση…

Κανένας μας δεν έχει εκπαιδευτεί στο πανεπιστήμιο για σχεδιασμό που να διευκολύνει συγκεκριμένα τα άτομα με αναπηρία. Σκέψου το, γίνεται…

Τώρα προωθείται η ψήφιση κανονισμών που θα περιλαμβάνει πρότυπα σχεδιασμού με συγκεκριμένα νούμερα, διαστάσεις, υλικά, κλπ. Κανένας όμως νόμος ή κανονισμός δεν μπορεί να δώσει την ουσία της αλυσίδας πρόσβασης. Όπως και δεν μπορεί να την επιβάλει. Πάντα κάπου, σε κάποιο σημείο θα σταματά, γιατί ούτε ένα, ούτε δύο χελιδόνια δεν έφεραν ποτέ την Άνοιξη. Θα πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε πλέον τα νέα κτίρια, πλατείες κλπ. Το ύψος μειώνεται, γίνονται πιο γήινα, πιο ανθρώπινα, εξισώνουν τους ανθρώπους κάθε ηλικίας και φυσικής κατάστασης.

Σαν αρχιτέκτονες έχουμε υποχρέωση να προνοήσουμε ώστε ο σχεδιασμός μας να ικανοποιεί τις ανάγκες μικρών και μεγάλων, νέων και ηλικιωμένων, αρτιμελών και ατόμων με αναπηρία.

Δεν πρέπει πλέον να σχεδιάζουμε μόνο για μια ομάδα υγιών ανθρώπων, αλλά για όλους. Πρέπει να αποδεχτούμε ότι η αναπηρία, η ασθένεια, η αδυναμία λόγω ηλικίας ή εγκυμοσύνης, κλπ., είναι φυσικά φαινόμενα, αποτελούν μέρος της καθημερινότητας του ανθρώπου. Ως εκ τούτου, κάθε τι που σχεδιάζουμε θα πρέπει να τα λαμβάνει υπόψη όλα αυτά κι εμείς σαν Μελετητές δεν πρέπει να τα φοβόμαστε ή να τα αποφεύγουμε γιατί δεν  μάθαμε στις Σχολές μας να τα αντιμετωπίζουμε.

Η αιώνια πάλη της αισθητικής ενάντια στη λειτουργικότητα θα πρέπει να αλλάξει μορφή. Η λειτουργικότητα μπορεί να έχει αισθητική, κι αυτή πρέπει να είναι η νέα μας αναζήτηση: η αισθητική της λειτουργικότητας. Η μελέτη, η αναζήτηση της φόρμας για την φόρμα, δεν έχει νόημα πια αν αυτή στέκεται εμπόδιο στην άνετη και ασφαλή χρήση των χώρων που σχεδιάζουμε. Μπορεί αισθητικά να μου πάει περισσότερο να μην βάλω χειρολισθήρες π.χ. σε μια σκάλα, όμως προέχει η ασφάλεια και η άνεση αυτών που θα την χρησιμοποιούν, που μπορεί να μην έχουν την ισορροπία και την ευλυγισία της ηλικίας των 30 χρόνων του αρχιτέκτονα. Αντίθετα, μπορεί να χρήζουν αλλαγής γονάτου, ή να έχουν πρόβλημα με τη μέση τους, οπότε η αισθητική μου αναζήτηση πάει περίπατο, μοιάζει με τα κρουασάν της Μαρίας Αντουανέτας...  

Στην Αρχιτεκτονική, ως επιστήμη, είναι αναπόσπαστο κομμάτι η πλήρης αντίληψη και κατανόηση των κινήσεων που απαιτούνται από τον χρήστη για οποιοδήποτε θέμα. Ενδεικτικά αναφέρω το παράδειγμα της νοικοκυράς-βασίλισσας μέσα στην κουζίνα της! Ο Αρχιτέκτονας οφείλει να μάθει, να κατανοήσει πώς μια νοικοκυρά κινείται στο χώρο της κουζίνας και αισθάνεται ευτυχισμένη σ΄ αυτόν για να μπορέσει να τον σχεδιάσει σωστά.

Όμως στις σχολές αρχιτεκτονικής, τη δεκαετία του 80 ή του 90 δεν ασχολήθηκαν ποτέ με το πώς θα διακινηθεί μέσα στον χώρο ένα άτομο σε αναπηρικό καρότσι       και να νιώσει άνετο κι ευτυχισμένο. Γι αυτή τη μακρινή  δεκαετία και για όλες όσες προηγήθηκαν επί αιώνες των αιώνων, άτομο σε καρότσι αναπηρικό κι ευτυχισμένο δε λογάται. Κι εμείς θέλουμε οι χρήστες των χώρων που σχεδιάζουμε να είναι ευτυχισμένοι, άρα βγάζω απ’ έξω τα αναπηρικά καρότσια γιατί μου χαλάνε το ντεκόρ και δεν ασχολούμαι. Απλά εφαρμόζω τις προδιαγραφές, προκειμένου να βγάλω άδεια.

Χαρακτηριστική νοοτροπία στα πλαίσια του «ιατρικού μοντέλου» της αναπηρίας που είχαμε  αναφέρει προηγουμένως. Η αναπηρία τους εμποδίζει την διακίνηση των ΑμεΑ. κι όχι εμείς, όχι ο τρόπος που σχεδιάζουμε ή σκεφτόμαστε, που αντιλαμβανόμαστε τη ζωή, τη δική μας και των άλλων. Στο κάτω κάτω, είναι ένα φαινόμενο «φυσιολογικό», για το οποίο δεν φέρω εγώ ο αρχιτέκτονας την ευθύνη. Έτσι έμαθα να σχεδιάζω και η ψυχοκοινωνική εν γένει ανάλυση της αμοιβαίας αλληλεπίδρασης του μέσου όρου του εύρους της κίνησης του χρήστη ενταγμένου ενδεχομένως στο ψυχοκοινωνικό περιεχόμενο μπλα μπλα μπλα…

Μας δυσκολεύει ακόμα να αγγίξουμε θέματα που έχουν μέσα τους αρρώστια, αναπηρία, αδυναμία. Επειδή υποσυνείδητα τα φοβόμαστε, τα απωθούμε, δεν τα αντιμετωπίζουμε, ουσιαστικά τα θεωρούμε ξένα στοιχεία και ως μη υπάρχοντα. Μόνο όσοι έχουν μικρά παιδιά αρχίζουν να υποψιάζονται τι σημαίνει προσβασιμότητα ή ποιο είναι το πρόβλημά της.  

Εσείς όλοι μπορείτε να είστε οι πρεσβευτές της νέας κουλτούρας, έχετε τη δύναμη να σχεδιάσετε σωστά χωρίς να χρειάζεται να περιμένετε να ψηφιστούν αναλυτικές προδιαγραφές και κανονισμοί.